آشنایی با سرطان سلول پایهای – بازال
سرطان سلول پایهای (بازال)، نوعی سرطان پوست است که از سلولهای پایهای شروع میشود؛ سلولهای پایهای پس از مرگِ سلولهای قدیمی، مسئول ساخت سلولهای جدید هستند.
کارسینوم سلول بازال اغلب به صورت یک توده شفاف روی پوست ظاهر می شود، اگرچه می تواند در اشکال دیگر ظاهر شود. این سرطان معمولاً در مناطقی از پوست سر و گردن که بیشتر در معرض نور خورشید هستند رخ می دهد.
در بیشتر موارد، این سرطان در اثر قرار گرفتن طولانی مدت در معرض اشعه ماوراء بنفش خورشید ایجاد می شود. مانند سایر سرطان های پوست، دوری از آفتاب و استفاده از کرم های ضد آفتاب می تواند به محافظت از پوست در برابر این نوع سرطان کمک کند.
علائم سرطان سلول پایهای
سرطان سلول پایهای در قسمت هایی از بدن که معمولاً در برابر نور آفتاب قرار نمیگیرند به ندرت دیده میشود، اما باز هم بروز آن در این نواحی، غیرممکن نیست؛ مثلاً در ناحیه تناسلی.
این سرطان به شکل یک تغییر، مثلا یک زائده یا زخمی که بهبود نمییابد، در پوست ظاهر میشود. این ضایعات معمولاً یکی از علائم زیر را دارند:
- به شکل یک برآمدگی سفید صدفی، به رنگ پوست یا صورتی رنگ.
- این برآمدگی شفاف است، به این معنی که می توانید کمی از فضای داخلی آن را از سطح آن ببینید. به عنوان مثال، رگ های خونی کوچک اغلب در آن قابل مشاهده است. در افرادی که پوست تیرهتری دارند، این ضایعات ممکن است تیرهتر اما تا حدی شفاف باشند. در این شایع ترین نوع سرطان، این ضایعات روی صورت و گوش ظاهر می شوند. ضایعات پوستی این بیماری می تواند پاره شود، خونریزی کند و بیش از حد پوست کنده شود.
- به شکل یک ضایعه قهوهای، سیاه یا آبی رنگ یا یک ضایعه با لکههای تیره، همراه با کنارههای برجسته و شفاف.
- یک لکه صاف، قرمز و پوستهپوسته با لبهای برجسته که بروز آن روی پوست کمر یا سینه شایعتر است. با گذشت زمان، این لکهها میتوانند بزرگتر شوند.
- یک ضایعه سفید، مومیشکل و شبیه به جای زخم بدون اینکه حاشیه مشخصی داشته باشد؛ به این نوع از سرطان سلول پایهای، مورفئافورم (Morpheaform) میگویند که کمترین شیوع را دارد.
علت ابتلا به سرطان سلول پایهای
علت ابتلا به انواع سرطانهای پوست، از جمله سرطان سلول پایهای، اغلب قرار گرفتن طولانیمدت در معرض نور آفتاب یا پرتو فرابنفش است. این سرطانها بعد از آفتابسوختگی شدید نیز، ممکن است ایجاد شوند.
در موارد نادر، عوامل دیگری میتوانند باعث سرطان سلول بازال پوست شوند، از جمله:
- قرار گرفتن در معرض تشعشع
- قرار گرفتن در معرض آرسنیک
- عوارض ناشی از جای زخم، عفونتها، خالکوبیها و سوختگیها
- بیماریهای التهابی مزمن پوست
بعد از ابتلا به این بیماری، احتمال بازگشت آن زیاد است.
عوامل خطر ابتلا به سرطان سلول پایهای پوست
عواملی که خطر بروز سرطان سلول پایهای را افزایش میدهند، به دو دسته ژنتیکی و غیر ژنتیکی تقسیم میشوند.
عوامل ژنتیکی
این عوامل میتوانند احتمال بروز سرطان سلول بازال را افزایش دهند:
- سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری
- داشتن پوست سفید
- پوستی که به راحتی دچار کک و مک یا آفتاب سوختگی میشود
- داشتن پوستی که در برابر نور خورشید برنزه و تیره نشده و فقط قرمز و ملتهب میشود
- وجود سندرمهای ارثی که سبب ایجاد سرطان پوست میشوند؛ از جمله ناهنجاریهای پوستی، مشکلات سیستم عصبی و یا اختلالات غدد درونریز
- داشتن پوست روشن، موی قرمز یا بلوند یا چشم رنگی و روشن
جنسیت نیز در میزان ابتلا به این سرطان موثر است. سرطان سلولهای بازال در بین مردان بیشتر از زنان اتفاق میافتد.
عوامل غیر ژنتیکی
عوامل خطر غیر ژنتیکی این بیماری نیز عبارتند از:
- سن؛ بالا رفتن سن با افزایش خطر ابتلا، ارتباط مستقیم دارد
- قرار گرفتن مداوم در معرض نور آفتاب
- آفتابسوختگی شدید، مخصوصاً در دوران کودکی
- زندگی در ارتفاعات یا مکانهای آفتابی
- قرار گرفتن در معرض پرتودرمانی
- قرار گرفتن در معرض آرسنیک
- مصرف داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی، مخصوصاً بعد از جراحی پیوند عضو
نحوه تشخیص سرطان سلول بازال
مرحله اول در تشخیص سرطان سلول پایهای، معاینه توسط یک متخصص پوست است. آنها کل پوست بدن شما را از سر تا پا بررسی میکنند تا هر نوع زائده و تغییر رنگ را مشاهده کنند. پزشک همچنین درباره سابقه پزشکی و خانوادگی شما در ابتلا به سرطانهای پوست سؤال خواهد کرد.
اگر پزشک هر نوع تغییر رنگ و یا زائده نگرانکننده پیدا کند، از پوست شما نمونهبرداری خواهد کرد. برای انجام این کار، قبل از آنکه نمونه کوچکی از ضایعه برای آزمایش برداشته شود، یک ماده بیحس کننده به پوست تزریق میشود. نمونه برداشته شده برای بررسی زیر میکروسکوپ قرار میگیرد. اگر سرطان سلول پایهای پوست تشخیص داده شود، زائده برداشته میشود. اگر بیمار به نوع تهاجمی آن مبتلا باشد، از غدد لنفاوی نمونهبرداری میکنند تا متاستاز (گسترش پیدا کردن سلولهای سرطانی به نواحی دیگری از بدن، غیر از ناحیه اولیه تشکیل توده سرطانی) را مورد بررسی قرار دهند.
سرطان سلول پایهای پوست چگونه درمان میشود؟
درمان سرطان سلول پایهای با برداشتن زائده همراه است. پزشک روش درمانی را متناسب با نوع سرطان سلول پایهای بیمار، اندازه ضایعه و موقعیت آن تجویز میکند. گزینههای درمانی شامل موارد زیر میشود:
جراحی برداشتن تومور
درمان سرطان پوست با این روش به این صورت است که پزشک از چاقوی جراحی برای برداشتن تومور و اطراف آن (از جمله پوست سالم) و دوختن محل جراحی استفاده می کند. این نوع جراحی اغلب برای کارسینوم های سلول بازال پیشرفته که می توانند پوست سالم اطراف را تحت تاثیر قرار دهند، استفاده می شود. با این روش ممکن است اسکار کوچکی روی پوست باقی بماند. میزان موفقیت این روش ۹۵ درصد است.
تراشیدن بافت و الکترودسیکاسیون (ELECTRODESSICATION)
در این روش درمانی، آپاندیس با ابزاری به نام کرت برداشته شده و محل تومور با سوزن مخصوص سوزانده می شود. این روش به ویژه برای ضایعات کوچک موثر است، اگرچه ممکن است در سرطان سلول های بازال تهاجمی یا در مناطق پرخطر موثر نباشد. با این روش معمولا یک اسکار سفید گرد روی پوست باقی می ماند. میزان موفقیت این روش ۹۵ درصد است.
جراحی کرایو (با استفاده از سرما)
کرایوسرجری برای سرطان های کوچکی که به پوست سرایت نکرده اند استفاده می شود. پزشکان می توانند از نیتروژن مایع برای منجمد کردن و از بین بردن سلول های سرطانی استفاده کنند. با این روش، خطر آسیب عصبی در ناحیه آسیب دیده و از دست دادن حس وجود دارد.
هیچ برشی برای این روش مورد نیاز نیست، اگرچه ممکن است از بیهوشی استفاده شود. آپاندیس متورم و پاره خواهد شد. کرایوسرجری به طور کلی برای سرطان پستان اولیه و در افراد مبتلا به اختلالات خونریزی استفاده می شود. میزان موفقیت این روش بین ۸۵ تا ۹۰ درصد است.
جراحی میکروگرافی موهز (MOHS)
در این روش پزشک لایه نازکی از بافت تومور را برمی دارد. لایه برداشته شده خشک شده و زیر میکروسکوپ بررسی می شود. پس از آن، پزشک فرآیند را تکرار می کند و در نهایت تمام عضلات را به صورت لایه های نازک پوست خارج می کند. در این فرآیند هر بار که لایه برداشته می شود، با کمک میکروسکوپ بررسی می شود.
یکی از مزایای درمان جراحی میکروگرافیک موهس این است که می تواند بافت سالم را حفظ کند و به بالاترین میزان موفقیت درمان یعنی ۹۹ درصد دست یابد. این روش اغلب برای تومورهای بزرگ و تومورهای نواحی قابل مشاهده صورت و گردن استفاده می شود.
دوران نقاهت سرطان سلول بازال
دوره نقاهت پس از درمان سرطان سلول پایهای، معمولاً کوتاه و آسان است. با این حال، بسیاری از افراد تا زمان بهبودی، در محل جراحی یا بخیه، درد کمی را تجربه میکنند.
بعد از درمان سرطان سلول پایهای، باقی ماندن جای زخم شایع است. برای کمتر شدن جای زخم، دستورالعملهای بعد از درمان که توسط پزشک به شما داده میشود را کاملاً رعایت کنید. دستورالعملهای مراقبت از این زخم، معمولاً شامل موارد زیر است:
- محل بخیه را تمیز نگه دارید. اطراف زخم را روزانه دو بار با آب تمیز شستوشو کنید. از هیدروژن پراکسید یا الکل روی زخم استفاده نکنید، زیرا با خشک کردن پوست، ترمیم زخم را به تاخیر میاندازند.
- سپس از پمادهای بدون نسخه مانند پمادهای آنتیبیوتیک و وازلین استفاده کنید تا به درمان زخم کمک کنید. میتوانید یک لایه نازک وازلین یا پماد تتراسایکلین روی زخم قرار دهید و آن ناحیه را با یک گاز استریل بپوشانید.
- مرطوب نگاه داشتن زخم (با استفاده از پمادهای گفته شده، نه خیس نگه داشتن آن با آب) با افزایش سرعت ترمیم به خوب شدن آن کمک میکند.
نکته: خطر عود سرطان سلول پایهای پوست بالاست. برای احتیاط، با نهایت دقت از پوستتان در برابر پرتو فرابنفش محافظت کنید.
آیا سرطان سلول پایهای پوست عوارض دارد؟
شایع ترین عارضه سرطان پوست سلول بازال عود است. سرطان سلول های بازال اغلب حتی پس از درمان موفقیت آمیز عود می کند. در برخی موارد، ممکن است دوباره در همان ناحیه قبلی ظاهر شود. این بیماری می تواند بدتر شود، به خصوص اگر به طور کامل درمان نشود.
ابتلا به سرطان سلول بازال خطر ابتلا به انواع دیگر سرطان پوست را افزایش می دهد. یکی از این سرطان ها ملانوم نام دارد که احتمال بدخیم شدن بالایی دارد و در واقع خطرناک ترین نوع سرطان پوست است.
فقط اشکال نادر و تهاجمی کارسینوم سلول بازال می تواند به بدن حمله کند. این بیماری میتواند به استخوانها، اعصاب و ماهیچهها آسیب برساند و در موارد نادری پس از شدید و تهدیدکننده زندگی، اندامهای حیاتی را تحت تأثیر قرار دهد.
پیشگیری از سرطان سلول پایهای پوست
برای کاهش خطر سرطان سلول پایهای پوست میتوانید:
- از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب در وسط روز خودداری کنید. در بسیاری از نقاط، پرتوهای مضر خورشیدی بین ساعت ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر شدیدتر هستند. فعالیتهای خارج از خانه را به دیگر ساعات روز موکول کنید، حتی در زمستان یا وقتی که هوا ابری است.
- در کل سال از ضد آفتاب استفاده کنید. از یک ضد آفتاب طیف گسترده و SPF حداقل ۳۰ استفاده کنید، حتی در روزهای ابری. ضدآفتاب را به میزان کافی به کار برده و هر دو تا چهار ساعت (بسته به میزان قرارگیری در برابر آفتاب و نیز شدت تعریق) آن را تجدید کنید. درصورتی که شنا میکنید یا تعریقتان شدید است دفعات تجدید ضد آفتاب را بیشتر کنید.
- لباسهایی با محافظت کافی بپوشید. پوست خود را با لباس تیره و دارای بافت متراکم بپوشانید، به طوری که پاها و بازوهایتان پوشانده شود. همچنین از یک کلاه لبه پهن استفاده کنید که میزان حفاظت آن بیشتر از کلاه بیسبال یا آفتابگیر باشد. عینک آفتابی را فراموش نکنید. به دنبال عینکهایی باشید که مانع از عبور هر دو نوع پرتو UVB و UVA میشوند.
- هرگز از دستگاههای برنزهکننده (سولاریوم) استفاده نکنید. این تختها پرتوهای فرابنفش از خود ساطع میکنند و میتوانند خطر ابتلا به سرطان پوست را تا حد زیادی افزایش دهند.
- تمام سطح پوست خود را به طور منظم بررسی کنید و هرگونه تغییر را به پزشک خود گزارش دهید. پوست خود را به طور منظم برای رشد احتمالی جدید یا تغییرات در خال، کک و مک، آکنه و خال های مادرزادی بررسی کنید. با کمک آینه صورت، گردن، گوش ها و پوست سر خود را بررسی کنید. همچنین قفسه سینه، پشت، بازوها و دست ها را بررسی کنید. جلو و پشت پاها از جمله کف پا و فاصله بین انگشتان را نیز بررسی کنید. نواحی تناسلی و حتی قسمت میانی باسن را فراموش نکنید.
کلام پایانی
آنچه در این مقاله می خوانید را در ذهن داشته باشید و نکات پیشگیری را انجام دهید، اما نترسید. اطلاعات کافی برای محافظت از خود و عزیزانتان وجود دارد، اما نباید زندگی شما را بدبخت کند. اگر دوست دارید برنزه کنید، این کار را در اوایل روز، بعد از طلوع یا در پایان روز، قبل از غروب آفتاب، برای مدت کوتاهی انجام دهید و البته از کرم ضدآفتاب روی پوست تمام نواحی در معرض تابش بدنتان استفاده کنید. . نور خورشید را فراموش نکنید.