منابع زینک (Zinc) و تاثیر آن بر سلامت بدن

زینک یا روی فلزی یک ماده معدنی کمیاب است و اگرچه بدن به مقادیر کمی از این ماده نیاز دارد، اما وجود آن برای عملکرد تقریباً صد آنزیم برای انجام واکنش‌های شیمیایی حیاتی در بدن ضروری است. روی نقش مهمی در تشکیل DNA، رشد سلولی، سنتز پروتئین، ترمیم بافت آسیب دیده و حمایت از سیستم ایمنی سالم دارد.

از آنجایی که بدن توانایی ذخیره این ماده معدنی را ندارد، این ماده ضروری باید از طریق غذا تامین شود. روی نقش های مهم دیگری در بدن دارد و فواید متعددی دارد. در این مقاله سعی شده است به تفصیل به این مزایا اشاره کنیم.

زینک در بدن ما چه کاری انجام می‌دهد؟

لیستی از فواید زینک را مشاهده می‌کنید. فلز روی برای عملکردهای فیزیولوژیک زیر ضروری است:

  • عملکرد سیستم ایمنی
  • ترمیم زخم
  • انعقاد خون
  • عملکرد غده تیروئید
  • حفظ عملکرد بهینه بینایی

این عنصر هم‌چنین در فرایندهای مربوط به حواس چشایی و بویایی دخیل بوده و ممکن است اثراتی در مقابله با ویروس‌ها نیز داشته باشد.

علاوه بر این، مردم معمولاً از مکمل Zinc در موارد زیر نیز استفاده می‌کنند:

  • اسهال
  • آکنه
  • دیابت
  • بی‌اشتهایی (آنورکسی)
  • بیماری ویلسون (اختلال نادر ژنتیکی که در اثر تجمع یون مس در بافت‌های بدن به وجود می‌آید)

اگرچه شواهد علمی برای برخی از کاربردهای ذکر شده وجود دارد، اما اثربخشی روی برای بسیاری از این موارد هنوز از نظر علمی تایید نشده است. لازم به ذکر است که هیچ مدرک علمی مبنی بر موثر بودن روی در درمان بیماری عروق کرونر قلب وجود ندارد.

مصرف زینک قبل و حین دوران بارداری

از آنجایی که روی به رشد و تکثیر سلول ها کمک می کند، روی کافی در دوره های رشد سریع سلولی مانند دوران کودکی، نوجوانی و بارداری مورد نیاز است. مصرف روی در دوران بارداری (فقط با تجویز پزشک) می تواند خطر زایمان زودرس را اندکی کاهش دهد. با این حال، بر سایر مشکلات دوران بارداری مانند وزن کم هنگام تولد تأثیری نخواهد گذاشت.

بسیاری از زنان در سنین باروری ممکن است کمبود خفیف تا متوسط ​​این ماده را تجربه کنند. غلظت کم روی در بدن می تواند باعث سقط جنین یا طولانی شدن زایمان شود.حتماً قبل و حتی در دوران بارداری رژیم غذایی خود را با متخصص زنان خود در میان بگذارید تا مطمئن شوید که هر روز مقدار کافی روی دریافت می کنید.

با توجه به نقش مهم این ماده در تقسیم و تولید مثل سلولی، کمبود آن می تواند بر رشد و نمو جنین تأثیر منفی بگذارد.

احتمالاً اهمیت اسید فولیک در دوران بارداری را می دانید. خوب است بدانید که مصرف روی در این دوران به اندازه اسید فولیک اهمیت دارد.

زینک

تاثیر زینک بر سلامت بدن

همان‌طور که قبلاً اشاره شد، زینک نقش‌های مهمی در بدن ایفا می‌کند. در ادامه، به برخی از فواید شناخته‌شده این ماده معدنی اشاره می‌کنیم:

۱- زینک و ترمیم زخم

مقادیر کافی روی برای ساخت بافت جدید، به ویژه کلاژن و بافت فیبری مورد نیاز است. در واقع تولید کلاژن و بافت فیبر مانند نقش مهمی در ترمیم سلول های آسیب دیده دارد. روی همچنین از عملکرد آنتی بادی هایی که با التهاب ناشی از زخم ها مبارزه می کنند، پشتیبانی می کند.

به نظر می رسد افرادی که کمبود این ماده معدنی دارند و افرادی که زخم های شدیدی مانند زخم بستر یا سوختگی های شدید دارند، بیشترین سود را از مصرف روی می برند، زیرا این بیماران به مقدار بیشتری از این ماده نیاز دارند و ممکن است به اندازه کافی از این ماده مهم برخوردار نباشند. مواد معدنی از طریق رژیم غذایی بنابراین به این افراد توصیه می شود به جای تمرکز بر مصرف خوراکی این ماده معدنی از مکمل های غذایی و کرم های موضعی استفاده کنند.

هنگامی که روی تجویز می شود، اغلب با سایر مواد مغذی مانند پروتئین، ویتامین C و ال-آرژنین (که بهبود زخم را بهبود می بخشد) ترکیب می شود تا یک مجموعه غذایی تشکیل دهد. لازم به ذکر است افرادی هستند که آسیب های پوستی دارند اما میزان این عنصر در خون آنها در حد نرمال است و استفاده از مکمل های روی تاثیر چندانی ندارد.

۲- زینک و سیستم ایمنی بدن

روی به رشد و عملکرد طبیعی سلول های ایمنی بدن کمک می کند. بنابراین، حتی یک کمبود کوچک می تواند منجر به کاهش فعالیت اجزای سلولی سیستم ایمنی مانند لنفوسیت ها، نوتروفیل ها و ماکروفاژها شود. این سلول ها از بدن در برابر ویروس ها و باکتری ها محافظت می کنند.

کمبود این ماده معدنی یکی از شایع ترین مشکلات سلامتی در بین کودکان در کشورهای با درآمد کم و متوسط ​​است و به مشکلاتی مانند کوتاه قدی، اسهال، ذات الریه و مالاریا کمک می کند. در سالمندان به دلیل بی اشتهایی ناشی از بیماری ها یا داروهای مختلف، خطر ابتلا به عفونت هایی مانند ذات الریه و زخم های پوستی با کمبود روی وجود دارد.

۳- زینک و سلامت استخوان‌ها

بر اساس نتایج مطالعه ای که در سال ۲۰۲۰ انجام شد، این ماده معدنی نقش مهمی در شکل گیری و سلامت استخوان ایفا می کند. همچنین در پیشگیری از پوکی استخوان موثر است. با این حال، هنوز مشخص نیست که آیا مکمل‌های روی می‌توانند از این وضعیت پیشگیری یا درمان کنند. مطالعات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.

۴- دژنراسیون ماکولا وابسته به سن

طبق گزارش های منتشر شده، مکمل های روی پیشرفت دژنراسیون ماکولا (AMD) وابسته به سن را کاهش می دهد. این بیماری سخت شدن چشم است که ماکولا را که بخشی از شبکیه است که عملکرد آن دید دقیق و مرکزی است، درگیر می کند. دژنراسیون ماکولا وابسته به سن یکی از شایع ترین علل از دست دادن بینایی در افراد بالای ۵۰ سال است. با این حال، توافق کلی در مورد تأثیر مثبت مصرف این مکمل ها در بهبود این بیماری وجود ندارد.

اتوفاژی فرآیندی است که در طول دژنراسیون ماکولا وابسته به سن کاهش می یابد. در طی این فرآیند، بدن سلول های آسیب دیده و پروتئین های ناسالم را هضم و حذف می کند. بنابراین، از آنجایی که روی باعث تحریک اتوفاژی می شود، دور از ذهن به نظر نمی رسد که مصرف آن بتواند پیشرفت بیماری را کند کند.

۵- علائم عصبی

نتایج یک مطالعه کوچک در سال ۲۰۲۰ نشان می دهد که ممکن است بین سطوح پایین روی در بدن و علائم عصبی ارتباط وجود داشته باشد. در طول این مطالعه، محققان ۶۳ نفر را که از سردرد، احساس سوزن سوزن شدن و نوروپاتی محیطی رنج می بردند و همچنین کمبود روی و سایر ریزمغذی ها داشتند، مورد بررسی قرار دادند. پس از رفع کمبود مواد معدنی، شرکت کنندگان بهبود علائم عصبی خود را گزارش کردند. با این حال محققان بر این باورند که باید مطالعات بیشتری در این زمینه انجام شود.

۶- تأثیر زینک بر حافظه و یادگیری

برخی از مطالعات روی جوندگان نشان می دهد که روی عملکرد شناختی را بهبود می بخشد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ نشان داد که موش‌هایی که مکمل‌های روی دریافت کرده‌اند در آزمون‌های مربوط به تفکر و یادگیری در مقایسه با گروه کنترل بهتر عمل کردند. با این حال، به نظر نمی رسد نتایج این مطالعه از اثرات معدنی روی بر بهبود حافظه و یادگیری در انسان پشتیبانی کند.

۷- زینک و سرماخوردگی

مطالعات نشان می دهد که اگر ظرف ۲۴ ساعت پس از شروع علائم سرماخوردگی از “مکمل یا شربت روی” استفاده کنیم، این مکمل می تواند طول مدت بیماری را کوتاه کند. ناگفته نماند که «مصرف روی از طریق بینی» باعث شده است که برخی افراد برای مدت طولانی یا برای همیشه توانایی خوابیدن خود را از دست بدهند.

۸- زینک و اسهال

مکمل‌های خوراکی روی می‌توانند علائم اسهال را در کودکانی که سطح روی پایینی دارند، به‌ویژه در کودکان مبتلا به سوء تغذیه کاهش دهند. البته شواهد علمی کافی مبنی بر موثر بودن این مکمل های غذایی در کودکان مبتلا به اسهال با رژیم غذایی سالم و متنوع وجود ندارد.

منابع غذایی حاوی زینک

گوشت قرمز، مرغ و غذاهای دریایی سرشار از زینک هستند. در ادامه، منابع متفاوت این ماده لیست شده‌اند. البته ارزش تغذیه‌ای تمام آن‌ها از نظر تامین روی مورد نیاز بدن، یکسان نیست.

  • حبوبات
  • آجیل و دانه‌ها
  • گوشت گاو
  • گوشت مرغ
  • آجیل و دانه‌ها
  • غلات کامل
  • نرم‌تنان صدف‌دار: شاه‌میگو، صدف، خرچنگ
  • غلات غنی‌شده برای صبحانه

برخی از غذاهای گیاهی نظیر حبوبات و غلات کامل، جزو منابع زینک محسوب می‌شوند؛ اما این مواد غذایی گیاهی، حاوی فیتات نیز هستند که با اتصال به مواد معدنی، از جمله روی، جذب آن‌ها را در بدن کاهش می‌دهند.

مکمل‌های زینک

روی به عنوان مکمل و به طور منظم در قرص ها و آب میوه ها موجود است. مقادیر بیش از حد این عنصر در بدن می تواند در جذب آهن و مس اختلال ایجاد کند. مصرف بیش از حد این ماده می تواند علائمی مانند حالت تهوع یا استفراغ ایجاد کند. بنابراین توصیه می شود از مصرف این ماده معدنی خودداری کنید مگر اینکه مطمئن باشید رژیم غذایی تان حاوی روی کم است یا بدنتان این عنصر مهم را کم دارد. یک متخصص تغذیه می تواند با بررسی رژیم غذایی شما نیاز به مکمل ها را تایید یا رد کند.

کمبود زینک

کمبود زینک یک عارضه نادر است و عمدتاً در افرادی رخ می دهد که به دلیل بیماری های دستگاه گوارش مانند بیماری التهابی روده یا سابقه جراحی گوارش، جذب ضعیف ماده معدنی روی در بدن را دارند. افراد مبتلا به بیماری مزمن کبد و کلیه نیز مستعد کمبود روی هستند. اسهال شدید یا طولانی مدت نیز می تواند منجر به کمبود روی در بدن شود.

علاوه بر این، برخی مشکلات مانند سوختگی و عفونت (عفونت خون ناشی از ورود باکتری های مضر به جریان خون) نیاز بدن به این ماده معدنی مهم را می طلبد. زمانی که روی در مقادیر کم و در افرادی که کمبود مواد معدنی دارند مصرف شود، به طور موثرتری جذب می شود.

گروه‌های در معرض کمبود  ZINC

علاوه بر گروه‌هایی که گفته شد به علت برخی مشکلات سلامتی در معرض کمبود روی قرار دارند، دو گروه دیگر از جامعه نیز باید مراقب باشند دچار این مشکل نشوند.

  • بانوان باردار: بانوان باردار و مادران شیرده به روی بیشتری نیاز دارند تا بتوانند بدن جنین و کودک خود را در وضعیت سالمی نگه دارند. نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که مقادیر بالای کلسیم و فسفر در شیر گاو می‌تواند جذب روی را کاهش دهد.
  • وگان‌ها و گیاه‌خواران: منبعی که این افراد از آن زینک دریافت می‌کنند، تنها به غلات کامل محدود می‌شود. متأسفانه فراهمی زیستیِ زینک (میزانی از ماده که در اختیار بدن قرار می‌دهد) در منابع گیاهی نسبت به غذاهای حیوانی پایین‌تر است.

علائم کمبود روی در بدن

اکنون سؤالی که مطرح می‌شود این است: «از کجا بدانیم به کمبود زینک دچار شده‌ایم؟» اگر این علائم را مشاهده می‌کنید نسبت به کمبود این ماده در بدن خود حساس باشید:

  • از دست دادن حس چشایی و بویایی
  • کم‌اشتهایی
  • خلق تنگ
  • کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن
  • تأخیر در بهبود زخم
  • اسهال
  • ریزش مو
غذاهای حاوی زینک

مسمومیت با زینک

مسمومیت منحصراً در اثر استفاده از مکمل‌ها اتفاق می‌افتد. تاکنون هیچ گزارشی مبنی بر مصرف بیش از حد این ماده از طریق رژیم غذایی منتشر نشده است.

نشانه‌های مسمومیت با زینک عبارتند از:

  • تهوع و استفراغ
  • کم‌اشتهایی
  • درد و گرفتگی در ناحیه شکم
  • سردرد
  • اسهال

تداخل‌ها

مصرف این ماده معدنی ممکن است با موارد زیر تداخل داشته باشد:

آنتی بیوتیک‌ها: مصرف خوراکی زینک همزمان با آنتی بیوتیک‌های کینولون (مانند سیپروفلوکساسین یا لووفلوکساسین) یا تتراسایکلین (مانند داکسی‌سایکلین) ممکن است با عملکرد ضد باکتری این داروها تداخل داشته باشد. بهتر است از آنتی‌بیوتیک ۲ ساعت قبل یا ۴ تا ۶ ساعت بعد از مصرف زینک استفاده کنید تا احتمال بروز تداخل کاهش یابد.

پنی سیلامین: مصرف خوراکی این ماده همزمان با داروی پنی سیلامین که برای بهبود علائم آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) استفاده می‌شود، ممکن است بر عملکرد این دارو در بهبود علائم، تأثیر منفی داشته باشد. استفاده از حداقل ۲ ساعت بعد یا قبل از مصرف پنی سیلامین می‌تواند این اثر را به حداقل برساند.

دیورتیک‌های (مدر) تیازیدی: این داروهای ضد فشار خون، میزان اتلاف روی از طریق ادرار را افزایش می‌دهند (هیدروکلروتیازید، کلروتالیدون، اینداپامید).

فواید زینک موضعی برای پوست

مدارک پزشکی یونان باستان نشان می دهد که از زمان های قدیم، اکسید روی به عنوان مرهم برای درمان زخم ها استفاده می شده است. حتی امروزه، اکسید روی به عنوان یک درمان پوستی در نظر گرفته می شود و برای دریافت آن نیازی به نسخه پزشک ندارید. این ماده با انعکاس و انتشار اشعه ماوراء بنفش از پوست در برابر آفتاب سوختگی محافظت می کند. همچنین برای درمان التهابات پوستی مانند سوختگی، اگزما، زخم بستر و بثورات پوشک استفاده می شود.

این محصول با ایجاد یک سد محافظ بر روی سطح پوست، رطوبت را حفظ کرده و به پوست فرصت ترمیم خود را می دهد. اکسید روی همچنین می تواند به آنزیم های سلولی پوست کمک کند تا بافت کلاژن آسیب دیده را تجزیه کنند تا بافت جدید جایگزین آن شود. تا به امروز، هیچ عارضه جانبی با اکسید روی موضعی گزارش نشده است.

نوع دیگر روی پایه، روی PCA است. برای پوست به خصوص پوست های چرب بسیار مفید است. یکی از فواید آن این است که به از بین بردن انواع زخم ها کمک می کند.